Wat is NPK mest?

Een moestuin kan niet zonder mest. Je gaat op zoek en komt veel meststoffen tegen. Op de verpakking staat "NPK" maar wat is NPK mest eigenlijk? En wat is de beste mest voor je moestuin? Je planten halen via de wortels stofjes uit de grond, maar de stofjes zijn niet bij elk plantje hetzelfde. Hoe dat zit lees je hier.

Wat is NPK mest?

N, P en K zijn de elementen Stikstof (N), Fosfor (P) en Kalium (K) die planten in de basis nodig hebben. Zonder deze voedingsstoffen, naast water en zuurtstof, kan een plant simpelweg niet leven. Zuurstof en water zijn van nature aanwezig en water geef je soms zelf aan je planten. Naast deze stoffen is het belangrijk om extra N, P en K aan je planten te geven.

Om te voorkomen dat de bodem uitgeput raakt wordt wisselteelt toegepast in de moestuin. Er wordt ook extra mest gegeven om de voedingsstoffen weer aan te vullen.

Hoe werkt NPK mest?

De NPK-waarden van een meststof, staan voor de stoffen Stikstof (N), Fosfaat (P) en Kalium (K). De waarden op de verpakking staan voor de percentages van de stof, die aanwezig is in de mest. NPK 6-5-7 bevat dus 6% N (stikstof), 5% P (fosfaat) en 7% K (kalium). De andere 82% is al het overige (organische) materiaal dat in de meststof zit. Hier vallen sommige andere elementen ook onder (zie verderop).

Bij sommige meststoffen staat er ook een percentage magnesium (Mg) op de verpakking. In dat geval is het geen NPK maar N P K Mg. Het laatste getal is dan het aandeel magnesium, dat soms ook met een + wordt aangegeven. Zo bevat de meststof 6-5-7 +3 de hierboven genoemde percentages NPK, maar daarnaast ook nog 3% magnesium.

Stikstof voor planten (N van NPK)

Wat is stikstofmest? De N in de afkorting NPK staat voor "nitrogen", of wel stikstof. In principe heeft iedere plant dit element nodig om te groeien, maar sommige planten kan je daar beter iets minder van geven en andere planten juist weer meer. Stikstof zorgt namelijk voor de aanmaak en groei van het blad.

Geef je veel stikstof aan bladgewassen (een term uit de wisselteelt) zoals kropsla of rucola, dan zullen deze planten dus meer en grotere blaadjes maken. Dat is bij bladgewassen precies wat je wil, meer en groter blad. Stikstof bij vruchtgewassen (ook een term uit de wisselteelt) werkt juist negatief. Vruchtgewassen hoeven niet veel blaadjes aan te maken. Je wilt dat de energie naar de vruchtjes gaat.

Als je planten zoals tomaat of komkommer veel blad laat maken dan gaat dit ten koste van de vruchten. Deze worden kleiner of minder sappig, de plant produceert minder vruchten of je krijgt zelfs helemaal niets meer te oogsten van jouw plant. Kies dus goed uit welke planten je extra stikstof geeft en welke je liever iets minder geeft van deze voedingsstof.

Stikstof voor planten bevordert dus vooral de bladgroei. Planten die veel stikstof krijgen maken meer bladgroen en worden bossiger.

Fosfor voor planten (P van NPK)

Wat is fosfaatmest? De P in de afkorting NPK staat voor "phosphorus", of wel fosfor. Dit is een stof die zorgt dat blaadjes de groene kleur krijgen. Fosfor is tevens goed voor de aanmaak en het versterken van (bloem)knoppen en bloemen. Je kunt je dus voorstellen dat een plant door een tekort van deze stof minder goed groeit, want om knoppen van bijvoorbeeld blaadjes aan te maken is ook fosfor nodig.

Vruchtgewassen zijn afhankelijk van bloemen (en dus bloemknoppen) voor de aanmaak van vruchten om te oogsten. Planten nemen nemen het grootste deel van de benodigde fosfaat op als zij nog relatief jong zijn. Oudere planten nemen meestal minder fosfor op uit de bodem.

Fosfor voor planten (ook wel fosfaat) bevordert dus vooral de ontwikkeling van knopjes. De stof is vooral verantwoordelijk voor nieuwe groei: blad, bloem en wortel.

Kalium voor planten (K van NPK)

Wat is kalimest? De K in de afkorting NPK staat voor "potassium", of wel kalium. Vermoedelijk heeft "potassium" de letter K gekregen omdat de P al door fosfor werd gebruikt. Kalium heeft een aantal belangrijke functies voor de plant. Zo draagt kalium bij aan het vormen van een sterk wortelstelsel.

Kalium draagt ook bij aan de weerstand van een plant. Zo wordt een plant minder snel ziek, krijgt deze minder snel last van schimmels en wordt de plant minder aantrekkelijk voor ongedierte zoals bladluis. Vooral wanneer je planten kweekt die hier niet van nature voorkomen, is het verstandig om deze een extra handje kalium te geven.

Planten met een hogere weerstand kunnen namelijk ook beter tegen te veel of te weinig water, en zijn beter bestand tegen extreme (hoge of juist lage) temperaturen.

Kalium is dus vooral verantwoordelijk voor het sterker maken van de wortels, maar ook voor de algehele weerstand van je plant.

Andere elementen in planten

Naast het hierboven genoemde NPK (stikstof, fosfor en kalium), hebben planten nog meer voedingsstoffen nodig en vind je diverse sporenelementen terug in al je planten. Hieronder een lijst van de sporenelementen die je in je planten kunt terugvinden en wat de functies van deze sporenelementen zijn:

• Koolstof (C) is waaruit de plant in de basis is opgebouwd. Het is van nature in de lucht aanwezig en hoeft niet specifiek te worden toegediend.
  
  
• Waterstof (H) is een belangrijk element voor je plant. Als je het goed doet geef je dit in principe altijd al aan je planten, namelijk in de vorm van water.
  
  
• Zuurstof (O) zit van nature in onze lucht en hoef je niet specifiek aan je plant te geven. De wortels van de plant nemen dit op.
  
  
• Magnesium (Mg) zorgt vooral voor de opname van (zon)licht en diverse chemische reacties in de plant. Magnesium wordt regelmatig aan coniferen gegeven, maar ook wel eens aan andere planten die dit nodig hebben. Het wordt vooral gebruikt in de vorm van magnesiumpoeder dat je aan je planten kunt geven. Bananenschillen zijn rijk aan magnesium, maar ook as van verbrand hout bevat magnesium. Afhankelijk van het soort hout waar de as van afkomstig is, zit er soms meer of juist minder magnesium in de as.
  
  
• Calcium (Ca) draagt bij aan de opname van voedingsstoffen door je plant, via de wortels. Je kunt het terugvinden in sommige soorten mestvoeding maar ook in bananenschillen, eierschalen en kalk in korrelvorm. Kalk draagt in hoge mate bij aan de opname van voedingsstoffen.
  
  
• Zwavel (S) werkt in combinatie met stikstof aan de vorming van eiwitten in de plant, die belangrijk zijn voor de groei van de plant. Eiwitten zijn bouwstenen waarmee planten door kunnen groeien.
  
  
• Ijzer (Fe) draagt bij aan de "ademhaling" van de plant en daarmee de transport van elementen naar de juiste plek in je plant. Ijzer mag nooit te veel worden gegeven, dit is enkel nadelig voor je plant. Je hoeft ijzer zelden extra toe te dienen omdat het van nature aanwezig is in de bodem en het verterende plantenmateriaal van compost, het is aanwezig in as van alle soorten verbrand hout.
  
  
• Mangaan (Mn) draagt bij aan een goede stofwisseling en celdeling van de plant. Het is dus één van de elementen die de groei bevordert. Van nature is mangaan te vinden in vrijwel alle soorten mestvoeding en compost. Mocht je onverhoopt toch genoodzaakt zijn om een tekort aan te vullen, dan is mangaan ook terug te vinden in bananenschillen en as van verbrand hout.
  
  
• Zink (Zn) is vooral bij jonge planten of planten die nog veel moeten groeien, nodig voor de aanmaak van groeihormonen en draagt hierdoor bij aan de groei van de plant.
  
  
• Borium (B) is een belangrijk element dat voornamelijk nodig is voor de transport van voedingsstoffen door de hele plant. Een tekort aan borium is vrijwel nooit aan te vullen, omdat het dan vaak al te laat is. Een tekort aan dit element komt altijd na een (langdurig) tekort aan andere voedingsstoffen. Borium is van nature aanwezig in alle soorten mestvoeding, compost en in de bodem.
  
  
• Molybdeen (Mo) wordt door de plant gebruikt om stikstof te verwerken. Het is van nature aanwezig in alle soorten compost, mestvoeding en in de bodem. De opname van molybdeen kan worden verbeterd door kalk te strooien rondom je plant.
  
  
• Koper (Cu) zorgt voor de versteviging van celwanden en draagt hierdoor bij aan de structuur van een plant.
  
  
• Silicium (Si) werkt samen met kalium aan de weerstand van de plant. Het beschermt de plant tegen ziektes en schimmels en zorgt dat de plant hier tevens minder vatbaar voor wordt. Het maakt de plant over het algemeen ook steviger. Het gehalte silicium in de bodem kan worden verhoogd door het toevoegen van compost waar heermoes in zit verwerkt.
  
  
• Kobalt (Co) is nodig voor de transport van suikers door de vaten in de plant. Daarnaast is het voor de koolhydraatstofwisseling. Kobalt draagt tevens bij aan het binden van stikstof en is dus essentieel voor veel planten. Vooral vlinderbloemigen hebben dit nodig. Het komt van nature voor in vrijwel iedere bodem en in elke meststof.
  
  
• Natrium (Na) is een belangrijk element dat zorgt voor de vochthuishouding van een plant. Voor het gelijkmatig transporteren van vocht door de plant is natrium dus een vereiste. Het komt van nature voor in vrijwel iedere bodem en in elke meststof.
• 
  
• Chloor (Cl) draagt ook bij aan de vochthuishouding van een plant. Het komt van nature voor in vrijwel iedere bodem en in elke meststof, maar spoelt snel uit bij zandgrond en andere losse grondsoorten. Veel graansoorten en wortelgewassen (met name bieten) zijn sterk afhankelijk van chloor in de bodem.
  
  
• Iodium (I) of jodium draagt indirect bij aan de algemene groei en ontwikkeling van de plant, hoewel de werking niet geheel bekend is. Het komt van nature voor in vrijwel iedere bodem en in elke meststof.
  
  
• Aluminium (Al) heeft het meeste effect op zure grondsoorten. Het kan de plek van fosfaat, calcium en magnesium innemen bij je plant en hiermee een tekort aan deze stoffen veroorzaken. Bij sommige planten heet het een goede invloed op de groei maar het is geen vereist element. Het komt van nature voor in vrijwel iedere bodem en in elke meststof.

Hoe kies ik de juiste mest?

Onze zaaikalender staat vol met adviezen voor meststoffen voor je planten. Je hoeft niet exact die waarden aan te houden, het gaat namelijk om de verhoudingen. Als een plant heel veel voeding nodig heeft, is het makkelijker om mest te kiezen met hoge percentages. Daar hoef je minder van te geven.

Het gaat dus vooral om de verhoudingen. Hieronder staan meer voorbeelden over de verhoudingen die je per groep planten kunt gebruiken.

Verhoudingen per groep planten

Volgens de wisselteelt kan je een bepaalde verhouding meststoffen aanhouden voor iedere groep met planten. Let op, het gaat over verhoudingen en dus niet over exacte percentages! Een verhouding van 1-1-2 kan bijvoorbeeld ook een NPK 4-4-8 meststof zijn, omdat de verhouding hetzelfde is.

Bladgewassen: 1-1-1 - Ze hebben voeding nodig, maar met mate. Kies dus vooral middelhoge NPK-percentages.

Vruchtgewassen: 1-1-2 - Ze hebben relatief veel voeding nodig. Kies dus middelhoge tot hoge NPK-percentages.

Wortelgewassen: 1-1-4 - Afhankelijk van het soort wortel- of knolgewas, kies je hoge of juist lage NPK-percentages.

Koolgewassen: 2-2-3 - Ze hebben zeer veel voeding nodig, dus kies je altijd zo hoog mogelijke NPK-percentages.

Peulgewassen 1-1-4 - Ze hebben in principe weinig voeding nodig, dus de NPK-percentages mogen zeer laag zijn.

Overigens kunnen sommige planten hiervan afwijken. Over het algemeen komen deze verhoudingen sterk overeen.

Hoeveel mest moet ik geven?

Dit is een voorbeeld! Stel dat je in onze zaaikalender het advies NPK 6-8-4 ziet staan voor een plant. De ideale meststof heeft dan die exacte waarden, maar misschien bestaat 6-8-4 niet. De meeste advies-meststoffen zullen niet bestaan in exact die verhoudingen. Dan kies je dus een andere meststof. Vooral de verhouding is hierbij belangrijk.

Als je in plaats van 6-8-4 een meststof neemt met de waarden NPK 3-4-2 dan is dat ook prima. De verhouding is hetzelfde, alleen zit er de helft in van de benodigde voeding. Je geeft dan het liefste wel twee keer zo veel aan je planten. Zo komen zij toch aan de benodigde hoeveelheid. Er zit dan ook twee keer zo veel organische stof bij maar dat is niet erg.

Welke NPK-mest is geschikt?

Mocht je zelfs de juiste verhouding niet kunnen vinden, kijk dan naar de hogere en lagere waarden. Bij de meststof NPK 6-8-4 (zelfde voorbeeld) zie je dat er gemiddeld stikstof (6) in zit. Verder zie je veel fosfaat (8) en weinig kalium (4). Kies dan een meststof, waarbij óók fosfaat hoog is, kalium laag en stikstof ergens daar tussenin zit.

Bij gebrek aan beter zou je dus in plaats van 6-8-4, óók NPK 5-7-3 kunnen kiezen, als deze zou bestaan. 5-7-3 heeft niet dezelfde verhouding, maar wel dezelfde eigenschappen. Deze bevat gemiddeld stikstof (5), veel fosfaat (7) en weinig kalium (3). Precies zoals de meststof uit het voorbeeld.

Zo kan je dus ook kiezen voor meststoffen met meer of minder van een bepaalde stof, als dat gewenst is. In de moestuin is dat helemaal oké. Je planten gaan niet opeens dood als je je niet aan het advies houdt. Probeer gerust zelf van alles uit!

Welke meststoffen zijn er?

De keuze aan meststoffen is gigantisch, maar welke meststoffen zijn er allemaal? En wat zijn de voordelen van de ene meststof ten opzichte van de andere? Een keuze hierin maken is vaak lastig, omdat je in de moestuin met veel verschillende planten te maken hebt. Hier lees je per soort meststof wat de voor- en nadelen zijn. Dit helpt je bij het maken van de juiste keuze voor je moestuin.

Overigens kan je bij een plant in pot heel nauwkeurig bepalen welke meststof die krijgt. In de vollegrond wordt dit snel lastiger, omdat er ook andere planten bij staan die weer andere behoeften hebben. Kies dus een meststof die enigszins in de buurt komt.

Vloeibare plantenvoeding

Wat zijn de voordelen van vloeibare plantenvoeding? Vloeibare plantenvoeding is snelwerkend, oplosbaar in water en hierdoor makkelijk te gebruiken. Omdat je het in water oplost hoef je maar één handeling uit te voeren om je planten water te geven èn te bemesten. Vloeibare voeding komt direct in de bodem terecht. Eventuele tekorten bij je planten worden hierdoor direct aangevuld.

Wat zijn de nadelen van vloeibare plantenvoeding? Vloeibare plantenvoeding is zeer geconcentreerd. Je loopt dus een verhoogd risico op overbemesting. Een te sterke bemesting is ook niet goed voor je planten. Je moet vloeibare mestvoeding met regelmaat geven. De werking ervan is maar van korte duur, doordat deze snelwerkend is. Eenmaal in de bodem dan wordt het snel opgenomen of uitgespoeld.

Meststof in korrelvorm

Wat zijn de voordelen van meststoffen in korrelvorm? Mestkorrels zijn langwerkend en voorzien de bodem dus voor een langere periode. Je hebt er dus bijna geen omkijken naar. Meststoffen in korrelvorm laten gedurende een lange periode langzaam voedingsstoffen los. Mestkorrels zijn niet geconcentreerd. Hierdoor is het risico op overbemesting in principe helemaal niet aanwezig.

Wat zijn de nadelen van meststoffen in korrelvorm? Je kunt er niet snel een tekort mee herstellen. Mestkorrels hebben tijd nodig om in te werken. Dit kan je overigens versnellen door de mestkorrels licht in te harken, en door ze te strooien vlak vóór het water geven. Omdat meststoffen in korrelvorm niet geconcentreerd zijn, heb je er vaak ook meer van nodig. Een pak van 1,5 KG is hierdoor snel leeg.

(Gedroogde) koemestkorrels

Wat zijn de voordelen van (gedroogde) koemestkorrels? Gedroogde koemestkorrels zijn een geweldige bodemverbeteraar. Het maakt de bodem luchtiger en beter doorlaatbaar. Dit is met name handig als je op stevige kleigrond probeert te kweken. Het ruikt bovendien alsof je op het platteland zit, naar echte mest dus. Het maakt de bodem ook zeker een stuk voedzamer. Koemestkorrels zijn een geweldige aanvulling.

Wat zijn de nadelen van (gedroogde) koemestkorrels? Hoewel ze een geweldige bodemverbeteraar zijn, bevatten koemestkorrels vaak niet genoeg voedingsstoffen voor de moestuin. Ze dienen slechts ter aanvulling en het is een extra stap, naast de gewone bemesting. Koemestkorrels zijn vaak rijk aan stikstof, maar je weet nooit met zekerheid wat er precies in zit in exacte NPK percentages. Je zult moeten bijbemesten.

Verse (ongedroogde) stalmest

Wat zijn de voordelen van verse (ongedroogde) stalmest? Verse stalmest wordt vaak door boeren over het land gespoten. Dat is met een reden, want het zit boordevol voedingsstoffen. Mits op het juiste moment toegepast, kan je er een behoorlijke moestuin op laten groeien. Stalmest is een bron van fosfor, wat vooral voor jonge planten erg goed is. Dit hebben de planten nodig om zich ook later te ontwikkelen.

Wat zijn de nadelen van verse (ongedroogde) stalmest? Verse (ongedroogde) stalmest moet inwerken. In pure vorm is dit simpelweg te sterk voor je planten. Je moet stalmest op het juiste moment gebruiken, ongeveer rond het einde van de herfst. Tegen de tijd dat het voorjaar is aangebroken, zijn de voedingsstoffen pas verspreid in de bodem. Tot die tijd kan je de grond bijna niet gebruiken.

Wat is de beste mest voor de moestuin?

Er is niet één mestsoort die goed is voor al je planten. Elk plantje heeft eigen behoeften. Een algemene moes- en kruidentuin meststof is geschikt voor de meest gekweekte groenten, fruit en kruiden. Het is natuurlijk niet ideaal voor elk plantje, maar het is een soort "gemiddelde" van de meest gekweekte planten in een moestuin.

Wanneer je verschillende planten in de vollegrond hebt staan, kan je natuurlijk niet elk plantje een eigen meststof geven. De meststoffen spoelen uit door de hele bodem en komen ook bij de buurplantjes terecht. Bij planten in pot kan je een stuk beter bepalen wat er in de grond terecht komt. Je kunt dan zelf een NPK-samenstelling maken.

Om het jezelf makkelijk te maken, kan je wisselteelt gebruiken (lees ook: alles over wisselteelt). Je kweekt dan alle planten met (ongeveer) dezelfde behoeften in één vak. Zo hebben bladgroenten zoals kropsla en andijvie, graag veel meer stikstof dan andere stoffen. Door ze bij elkaar te zetten kan je ze allemaal dezelfde mest geven.