Amarant soorten
Amarant (Amaranthus) is een geslacht van planten uit de amarantenfamilie, vernoemd naar zichzelf. Alle planten van het geslacht Amaranthus zijn eetbaar, van top tot teen. Er zijn dus geen giftige soorten. Let wel, het gaat hierbij dus om planten van dit geslacht. Niet om alle planten uit de amarantenfamilie. De amarant gebruiken we op zeer uiteenlopende manieren in de keuken.
In Suriname wordt amarant als bladgroente gegeten en staat het bekend als bayam. Als bladgroente is amarant ook wel bekend onder de naam klaroen of Chinese spinazie. Een zestal amaranten wordt voornamelijk als bladgroente gegeten. De Amaranthus dubius is dan erg populair maar ook de Amaranthus lividus staat erom bekend.
Daarnaast kom je ook de Amaranthus spinosus wel eens tegen als bladgroente. Dit soort kan echter wat stekelig zijn en heeft hierdoor minder de voorkeur.
Alle amaranten maken zaden die je als graan kunt gebruiken. Sommige soorten amarant zijn daar beter geschikt voor, omdat ze veel zaden produceren. De zaden die als graan worden gebruikt, komen vaak van de rode kattenstaartamarant (Amaranthus caudatus) die in Suriname óók wel eens als bladgroente wordt gehouden.
Hoewel we in principe alle amaranten kweken voor zo wel het blad als de zaden, wordt slechts een zestal amaranten als bladgroente beschouwd. Deze soorten mogen klaroen worden genoemd. Verder zie je hieronder een lijst met de meest bekende amaranten voor consumptie. De lijst is lang niet compleet maar het zijn er te veel om op te noemen.
Dit zijn dus de meest gekweekte soorten amarant voor in de moestuin:
- Afrikaanse amarant - Amaranthus graecizans
- Argentijnse amarant - Amaranthus standleyanus
- Bayam / Klaroen / Chinese spinazie - Amaranthus dubius
Het meest bekende soort amarant als bladgroente. Vooral in Suriname populair met de naam bayam. Ook wel klaroen of chinese spinazie genoemd. - Bayam / Klaroen / Chinese spinazie - Amaranthus lividus
Wordt ook vaak in Suriname gekweekt als bayam, klaroen of Chinese spinazie. Kom je daar ook tegen in winkels, net als het dubius-soort. - Bayam / Klaroen / Chinese spinazie - Amaranthus spinosus
Kan evengoed als bayam, klaroen of Chinese spinazie worden gekweekt. Door de stekelige structuur minder populair dan het lividus-soort en het dubius-soort. - Groene amarant - Amaranthus hybridus
Onder dit soort vallen ook de basterdamarant (Amaranthus hybridus subsp. hybridus) en de Franse amarant (Amaranthus hybridus subsp. bouchonii). - Groene klaroen - Amaranthus gracilis
Wordt wel eens gekweekt voor het blad. Synoniem: Amaranthus viridis - Kattenstaartamarant - Amaranthus caudatus
Populair voor de graanteelt maar soms ook als bladgroente. Maakt prachtige, hangende slierten met bordeauxrood gekleurde bloemetjes. Zeer hoge sierwaarde! - Kleine majer - Amaranthus blitum
- Liggende majer - Amaranthus deflexus
- Nerfamarant - Amaranthus blitoides
- Oeveramarant - Amaranthus tuberculatus
- Paarse amarant - Amaranthus hypochondriacus
Dit soort wordt soms ook kattenstaartamarant genoemd maar is net ietsje anders. De bloemslierten hangen niet omlaag maar staan rechtop. Het blad is meestal paars van kleur. - Papegaaienkruid - Amaranthus retroflexus
Was bij diverse Indianenstammen bekend als groente en als geneeskrachtige plant. Ook in India snijdt men het blad fijn. Dit vormt de basis voor het gerecht thoran. - Rode amarant - Amaranthus tricolor
Soms ook bekend als bladgroente in Suriname. Niet zo bekend als andere amaranten die als bladgroente worden gekweekt. - Rode klaroen - Amaranthus tricolor
- Tweehuizige amarant - Amaranthus palmeri
- Witte amarant - Amaranthus albus
En de lijst gaat nog heel lang door! Er is in elk geval genoeg om uit te kiezen. Weet je niet welke je moet hebben, kies dan de rode kattenstaartamarant (Amaranthus caudatus of Amaranthus hypochondriacus) voor graan en bayam (Amaranthus dubius, Amaranthus lividus of Amaranthus spinosus) voor het opkweken als bladgroente.
Overigens is amarant als bladgroente niet alleen populair in Suriname. Ook in andere delen van de wereld wordt amarant als bladgroente gekweekt. De naam "Chinese spinazie" die het soms krijgt, geeft al wat vermoedens. Met name in Aziatische landen en in Afrika is het ook een populaire bladgroente. De zaden werden vroeger al door de Inca's en Azteken gebruikt.
Amarant zaaien en planten
Wanneer kan je amarant zaaien?
Amarant zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan direct buiten van april tot juli.
Amarant zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan onder glas van maart tot mei.
Wanneer kan je amarant planten?
Amarant planten of uitplanten op de bestemde plek kan in de kweekkas van mei.
Amarant planten of uitplanten op de bestemde plek kan buiten van april tot augustus.
Amaranten kunnen niet goed tegen vorst. Amarant zaaien we dus bij voorkeur later in het voorjaar, om de laatste (nacht)vorst te vermijden. Je kunt binnenshuis amarant voorzaaien in het vroege voorjaar. Dit wordt meestal gedaan om deze amaranten op te kweken als bladgroente. Als we later in het voorjaar amarant zaaien dan is dit meestal voor graan en direct buiten in de vollegrond.
Let wel op, voorzaaien is eigenlijk alleen handig bij grotere soorten amarant. Of als je kleinere soorten hebt maar gewoon weinig wilt planten. Direct in de vollegrond zaaien, dan wel in een kas, dan wel buiten, heeft eigenlijk altijd de voorkeur. Dit is de makkelijkste manier van amarant zaaien, omdat je niets hoeft uit te dunnen, verspenen of verpotten.
Je kunt vrijwel alle amaranten dicht op elkaar zaaien, als er in de regels voldoende afstand is. Zorg tussen de planten onderling voor een afstand van 5 tot 10 centimeter voor bladgroenten. In de rijen moet de afstand dan ongeveer 20 tot 30 centimeter zijn. De bladgroente amaranten voorzaaien binnenshuis, op een vensterbank. Uitplanten wanneer deze groot genoeg zijn.
Amarant voorzaaien als bladgroente (bayam of klaroen)
Uiteraard kan je alle amaranten voor de zaden gebruiken. Toch zijn specifieke soorten beter geschikt voor de zaad- of graanteelt, waar anderen beter zijn voor de teelt als bladgroente. Wanneer we amarant zaaien als bladgroente, beginnen we daar vroeg in het jaar al mee. Je kan zelfs amarant planten of uitplanten in een kweekkas om die reden. Kies ook een ras uit dat geschikt is als bladgroente.
Voorzaaien doen we in kleine kweekpotjes van P7-formaat of in trays met grote vakken (c.a. 6 centimeter). Vul de vakken of potten met zaaigrond en druk dit aan. De amarant zaden hoef je bijna niet af te dekken. Druk de zaadjes een beetje in de zaaigrond, of leg ze op de zaaigrond en strooi er een heel dun laagje zaaigrond overheen. Doe in elk potje of vakje meerdere zaadjes zodat overal iets opkomt.
Geef na het zaaien een flinke scheut water en houd de zaaigrond licht vochtig. Binnen een paar weken zijn de zaden opgekomen. Zie je meerdere plantjes in één potje of vakje, haal er dan wat weg. Houd steeds één plantje over per vakje of per potje.
Amarant zaaien in de vollegrond (bijv. als graan)
Als graan kan je het beste kattenstaartamarant nemen en de amarant zaaien in de vollegrond. Dit is het makkelijkste omdat je veel planten nodig hebt en ze dicht op elkaar kunnen staan. Je strooit de zaden uit in regels. De plantafstand is minder belangrijk. Wel houd je rekening met de regelafstand, dat is het belangrijkste bij het zaaien.
Het is makkelijk om voor het zaaien de grond goed los te maken. Hark de grond los en maak met de hark geultjes in de grond. In deze geultjes kan je de zaden uitstrooien. Je hoeft de geultjes niet dicht te maken. Amarant zaden hoef je niet per se af te dekken. Door water te geven stromen de geultjes ook dicht met aarde en heb je twee vliegen in één klap.
Amarant zaaien voor graan is dus eigenlijk heel makkelijk. Na opkomst van de kiemplantjes hoef je deze ook niet uit te dunnen. Tenzij de rijen echt overvol zijn en de plantjes tegen elkaar aan groeien. Houd ongeveer enkele centimeters tussen de plantjes aan. Verder laat je ze gaan en verzorg je ze goed, zoals verderop besproken.
Per vierkante meter kan je ongeveer 56 tot 77 amarant planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 8 tot 12 amarant planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.
Amarant standplaats en verzorgen
Hoe je de plant verzorgt hangt een beetje af van het soort teelt èn het soort amarant. Zelf amarant kweken is vrij makkelijk maar je moet weten welk soort je waarvoor gebruikt. Zo is de teelt van bayam of klaroen weer iets anders dan de teelt van kattenstaartamarant voor graan. Hieronder staan de instructies per teeltsoort voor je omschreven.
Oh ja, amaranten krijgen verschillende hoogtes. De grootste soorten kunnen tot wel 2 meter worden. Toch worden de meeste amaranten slechts iets groter dan een meter. Een aantal kleine amarantensoorten worden slechts een halve meter hoog of net iets hoger. Bekijk vooral per soort hoe groot deze wordt voor de meest accurate cijfers.
Amarant kweken als bayam, klaroen of Chinese spinazie
"Bayam", "klaroen" en "Chinese spinazie" zijn alledrie namen voor amaranten die we als bladgroente kweken. Een zestal soorten amarant kweken we voor het blad. Hierover lees je meer onder het kopje over de verschillende soorten, een stukje terug op deze pagina. Als we amarant kweken voor het blad dan doen we dit op een speciale manier.
Amaranten die we als bayam of klaroen kweken, moeten na de eerste fase worden afgesneden. Dat werkt zo: Wanneer de plant groeit en ongeveer 25 centimeter hoog is, kan je deze afsnijden boven de grond. Het blad je eten of gewoon als compost gebruiken. Na het afsnijden begint de echte groei van nieuwe, stevigere scheuten die nog lekkerder zijn.
Amarant kweken als graan (voor de zaden)
Natuurlijk ook lekker is amarant graan! Je kunt amarant kweken voor graan door een soort te kiezen dat rijk bloeit en dus veel zaden maakt. De kattenstaartamarant past het beste in deze categorie. Voor amarant graan zaai je direct in de vollegrond. Je hebt verder niet veel omkijken naar dit plantje. Rustig laten groeien en uitdroging voorkomen in de zomer.
Amarant oogsten we in de late zomer of in de herfst voor het graan. Wanneer de zaden zijn opgedroogd dus. Over het oogsten lees je verderop meer.
Amarant combinatieteelt en wisselteelt
Amarant
Voor het kweken van amarant zou je wisselteelt kunnen gebruiken.
Amarant is een bladgewas. De ideale voorteelt is een koolgewas en de ideale nateelt is een vruchtgewas volgens het wisselteelt schema.
Amarant goede buren
Amarant heeft geen nadrukkelijk goede buren.
Amarant slechte buren
Amarant heeft geen nadrukkelijk slechte buren.
Amarant water geven
Voorkom dat amarant volledig opdroogt. Geef dus met name in de zomer extra water, bij droog en warm weer. Amarant kan in de vollegrond wel even zonder de gieter of tuinslang. Houd de grond in elk geval goed in de gaten. Amaranten die we als bladgroente kweken, hebben over het algemeen iets meer water nodig.
Amarant grondsoort en bodem
Kleinere amarantensoorten kunnen prima in potten staan. Grotere soorten op zich ook wel maar die doen het toch beter in de vollegrond. Kies voor amaranten liever een losse grond. Een zanderige grond doet het goed als je niet te weinig water geeft. Kleigrond werkt wel maar heeft niet de voorkeur. Amaranten groeien hierop toch iets minder goed.
Kies voor amarant grondsoorten die goed doorlatend zijn. Goed voor de afwatering en om makkelijk in te kunnen wortelen. De voorkeur van amarant gaat naar enigszins zure grondsoorten, maar in principe tolereert amarant vrijwel iedere zuurtegraad.
pH
Amarant tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?
Amarant bemesten
Je hoeft amarant niet per se te bemesten. Wel kun je amarant bemesten naar behoefte, afhankelijk van het soort dat je kweekt. Amaranten voor graan vereisen meer fosfaat. Amaranten die we als bladgroente kweken vereisen juist ietsje meer stikstof. Logisch, want met stikstof krijg je grotere en meer bladeren.
Wil je amarant bemesten, gebruik dan geen sterke mest. Een lichte mest met meer stikstof voor bladgroente-soorten, of meer fosfaat voor graan-soorten.
Voor het bemesten van amarant adviseren we bij benadering de samenstelling stikstof (N), fosfaat (P) en kalium (K) 2-6-4 of 6-2-4 . Dit is ons advies en geen vereiste. Je kunt zelf mest mengen naar verhouding. Lees ook: Wat is NPK mest?
Amarant bloei en bestuiven
Wanneer bloeit amarant? Amarant bloeit doorgaans van juni tot november.
Amaranten bloeien de hele zomer door. Dat is ook een beetje afhankelijk van wanneer je hebt gezaaid. Vroeg gezaaide amaranten bloeien vaak iets eerder. Van de kattenstaartamarant is bekend dat deze in de vroege zomer begint met bloeien, maar kan doorgaan tot in de herfst. Daarna worden de zaden pas geoogst, bijvoorbeeld als graan.
Andere amaranten bloeien meestal rond dezelfde tijd als de kattenstaart amarant. Toch zijn er ook amaranten die langer bloeien of later beginnen. Zo kunnen sommige amaranten bloeien tot eind oktober of zelfs tot begin november. De amarant is dus een plantje waar je heel lang in het jaar plezier aan kunt beleven. Veel soorten amarant maken ook prachtige bloemen om te zien.
Wanneer amarant oogsten
Wanneer kan je amarant oogsten? Doorgaans doe je dit van mei tot december.
Afhankelijk van het soort amarant dat je kweekt varieert ook de oogsttijd en wat je precies plukt. De bladgroente-soorten kan je meerdere keren oogsten. Kweek je voor het graan dan kan je amarant oogsten tot in de herfst. De oogst van de graan-amaranten valt dan ook altijd iets later dan de eerste bladgroente oogst.
Amarant oogsten als bladgroente
Amarant oogsten we meerdere keren gedurende de teelt als bladgroente. Je oogst dan meestal bayam, klaroen of Chinese spinazie, de drie namen voor 6 amaranten die populair zijn als bladgroente. Klaroen oogsten we als eerste door de plant af te snijden, wanneer deze ongeveer 25 centimeter hoog is. De eerste oogst blaadjes kan je wel eten, maar het lekkerste zijn de oogsten die daarna komen.
Nadat je bayam of klaroen hebt afgesneden beginnen nieuwe scheuten te groeien. De zijn extra lekker mals van smaak. Gedurende de teelt kan je deze een aantal keer oogsten. Iedere keer als je de amarant oogst groeit deze opnieuw aan. Dit blijft doorgaan tot het te koud wordt. Meestal is dat de herfst of zelfs tegen de winter aan. De amarant planten sterven daarna volledig af want het zijn slechts eenjarigen.
Amarant oogsten als graan
De oogst van amarant als graan verloopt ietsje anders. Voor de graan (zaden) oogst laat je de planten lekker bloeien. Gedurende de zomer kan je genieten van de prachtige, sierlijke bloemetjes. Met name de kattenstaartamarant is dan erg mooi om in de moestuin te hebben. Wanneer de amarant is uitgebloeid beginnen de zaden te vormen. Deze laat je eerst aan de plant opdrogen.
Wanneer de amarant zaden zijn opgedroogd aan de plant, kan je deze van de plant halen. De amarant oogsten we nu door de opgedroogde zaden op te vangen. Je kunt ook hele delen van de plant afknippen en de zaden losschudden in een grote zak. De zaden gebruik je vervolgens alsof het graan is, bijvoorbeeld door deze eerst nog te vermalen tot meel. Je kunt er dan onder andere mee bakken.
Amarant gebruiken en bewaren
Alle soorten amarant kan je gebruiken als bladgroente, of de zaden als graan. Wel is het zo dat bepaalde soorten meer geschikt zijn voor het een of het ander. Amaranten die als bayam worden gekweekt maken groter en lekkerder blad om te plukken in de zomer. Amaranten die veel zaden produceren zoals de kattenstaartamarant, zijn dan weer erg geschikt voor de graanteelt.
Het graan van amaranten is volledig glutenvrij, omdat dit geen grasachtige planten zijn en ze dus geen gluten maken. Graan van amaranten is goed te gebruiken op dezelfde manieren als bijvoorbeeld tarwemeel. Je kunt er brood mee bakken of andere baksels mee maken in de keuken. Amaranten zijn dus ideaal voor mensen met intolerantie voor gluten.
Amaranten die je voor het blad kweekt, worden vaak gebruikt als een soort spinazie. Van daar ook de naam "Chinese spinazie" die soms voorbij komt. Je kunt het blad door salades doen of meekoken. Je kunt er zelfs mee roerbakken als een alternatief voor spinazie. Bijvoorbeeld in Mexicaanse quesedillas of andere gerechten waar je normaalgesproken spinazie in zou verwerken.
Daarnaast worden amaranten vaak voor de sier gehouden, of in combinatie met een eetbare tuin / moestuin. Zo is bijvoorbeeld de kattenstaartamarant echt prachtig om te zien. Dit soort komt wel eens voor in het wild, maar staat ook geregeld in siertuinen bij mensen. De kattenstaartamarant en diverse andere amaranten hebben een zeer hoge sierwaarde.
Naast het blad zijn van alle soorten amarant ook de jonge stengels eetbaar. De stengels worden vooral bij bayam of klaroen ook gebruikt in de keuken.
Amarant houdbaarheid
Het blad van amaranten blijft niet heel lang vers. Je kunt het hooguit enkele dagen in de koeling bewaren. Toch blijft het beter om amarantenblad pas te oogsten wanneer je het gaat gebruiken. Dat, of je gebruikt het direct wanneer je het eenmaal hebt geplukt. Het amarant graan blijft daarentegen veel langer houdbaar.
Amarant graan kan je, mits goed gedroogd, heel lang bewaren. In een afgesloten pot of een bakje kan je amarant graan tot een jaar lang bewaren. Je kunt het vermalen tot meel, bijvoorbeeld met een koffiemolentje. Het meel blijft dan net zo lang houdbaar als gewoon meel van tarwe. We behandelen amarant graan op dezelfde manier als tarwe graan.
Amarant ziektes en plagen
De amarant heeft over het algemeen weinig last van ziektes en plagen. Een enkele keer kom je kevertjes of rupsen tegen op het blad. Dit komt echter ook niet heel vaak voor. Het grootste gevaar is dat veel amaranten eigenlijk uit de tropen komen. Bayam of klaroen uit Suriname heeft bijvoorbeeld veel warmte en zon nodig. Krijgt de plant dit niet dan wordt deze sneller ziek. Dat kan je zien aan de blaadjes.
Verzorg je de amaranten goed dan zal je weinig last krijgen van kwaaltjes. Zorg vooral voor een goede omgeving en geef niet te veel of te weinig water.
