Gerst soorten
Er zijn inmiddels veel verschillende soorten gerst, elk weer geschikt voor andere toepassingen. Zo wordt voor bier een speciaal soort gerst gebruikt, namelijk brouwgerst. Dit is gerst waarvan het eiwitgehalte tussen de 9,5% en 11,5% ligt en dus niet hoger of lager is. Dit is belangrijk voor het proces. Ook moet ten minste 90% van de gerstkorrels groter zijn dan 2,5mm voor het als brouwgerst mag dienen.
Wintergerst of zomergerst zaaien?
Voor andere toepassingen worden zomergerst en wintergerst gebruikt. Het grootste verschil tussen de twee is het moment van zaaien. Wintergerst levert vaak meer op en heeft een langere periode om te groeien. Ook kan wintergerst veel beter tegen vrieskou gedurende de winter.
Wintergerst produceert ook later dan zomergerst en is afhankelijk van een koude periode. Door al in de herfst te zaaien, kan je rond hetzelfde moment oogsten als je bij zomergerst zou doen.
Afkomst en andere soorten gerst
De gerst die vandaag de dag wordt gebruikt in de keuken stamt af van wilde gerst, ook wel Hordeum spontaneum. Verder zijn er nog verschillende soorten wintergerst zoals de tweerijige gerst (Hordeum distichum) maar ook de vierrijige gerst (Hordeum tetrastichum) en de zesrijige gerst (Hordeum polystichum).
Gerst zaaien en planten
Wanneer kan je gerst zaaien?
Gerst zaaien of voorzaaien/voorkiemen kan direct buiten van maart tot mei en van oktober tot december.
Je kunt gerst -afhankelijk van het soort- in het voorjaar of in het najaar zaaien. Zomergerst zaai je in de vroege lente en wintergerst zaai je in de herfst. Wintergerst kiemt in de herfst en vormt alvast een dunne spriet. Gedurende de hele winter blijft de spriet in leven en in het voorjaar groeit deze weer verder. Bij wintergerst heb je dan direct in het begin van het jaar al sterke planten.
Hoe gerst zaaien?
Je zaait gerst doorgaans niet dieper van 3-4 centimeter. Zaai je toch dieper dan duurt het lang voor veel van de kiemen boven de grond komen, of lukt het ze soms helemaal niet meer. Meestal zaai je gerst in regels en op een veldje, omdat je er best wel wat van nodig hebt. Per vierkante meter zaai je ongeveer twaalf tot vijftien gram gerstzaad, wat 500-900 gram gerst kan opleveren.
Zorgen bij het kiemen
Tijdens het kiemen houd je de bodem bij voorkeur goed vochtig. Soms ben je afhankelijk van het weer, maar meestal kiemt gerst ook aardig als het iets droger is dan gebruikelijk. Je kunt een sproeier in de moestuin plaatsen als het geen gigantisch oppervlak is. In de meeste hobby-moestuintjes zal een tuinsproeier enorm helpen bij het kiemen, zeker als het voorjaar erg droog blijkt.
Zaai gerst absoluut niet te dicht op elkaar. Planten die je dicht op elkaar zaait worden kleiner omdat ze hun ruimte moeten delen. Bij gerst houdt dat in dat de -doorgaans al erg geringe- productie afneemt. Kleinere planten produceren minder. Het is bij gerst en andere graansoorten juist zo belangrijk om de ruimte optimaal te benutten.
Per vierkante meter kan je ongeveer 25 tot 35 gerst planten laten groeien in de volle grond. In rijen kan je ongeveer 5 tot 8 gerst planten per strekkende meter laten groeien in de volle grond.
Gerst standplaats en verzorgen
Gerst vereist een plekje in de volle zon. Voor het kweken van gerst heb je weinig nodig. Vooral het oogsten is voor de hobbykweker een beste uitdaging. Behalve het geven van voldoende water, een vochtige bodem en voldoende voeding (zie verderop) groeit gerst vrij makkelijk.
Gerst combinatieteelt en wisselteelt
Gerst
Voor het kweken van gerst hoef je geen wisselteelt te gebruiken.
Gerst goede buren
Gerst heeft geen nadrukkelijk goede buren.
Gerst slechte buren
Gerst heeft geen nadrukkelijk slechte buren.
Gerst water geven
Voor het kweken van gerst is het belangrijk dat de bodem vochtig blijft. Gemiddeld heeft gerst zo'n 2,5mm water per dag nodig. Je bent daarbij natuurlijk ook een beetje aan het weer. Tijdens een droge en warme zomer geef je veel meer water. Ook heeft gerst tegen het einde van de groei meer vocht nodig, tot 5mm water per dag.
Gerst grondsoort en bodem
Gerst is wat gevoelig voor een te zure grond, maar verdraagt verder vrijwel elke grondsoort. Belangrijk bij gerst is dat deze diep kan wortelen. Kleigrond is dus niet ideaal, maar maak het goed los en het is prima te doen. Het helpt als de bodem vochthoudend is, want gerst staat graag goed vochtig gedurende de hele teelt. Op zandgrond droogt de gerst vaak snel uit.
pH
Gerst tolereert bodems waarvan de pH-waarde tussen deze twee waarden in ligt. Links is zuur en rechts is basisch. Lees ook: Wat is pH?
Gerst bemesten
Gerst wordt altijd goed bemest. De bemesting die je exact geeft hangt af van het soort grond. Van stikstof heeft gerst doorgaans het minst nodig. Fosfor wordt vroeg (na het kiemen) voor het grootste deel opgenomen. Dit draagt bij aan de aanmaak en ontwikkeling van (straks/later) de korrels. Ook kalium heeft veel toegevoegde waarde bij gerst, om de resistentie tegen ziektes te verbeteren.
Voor het bemesten van gerst adviseren we bij benadering de samenstelling stikstof (N), fosfaat (P) en kalium (K) 3-8-6 . Dit is ons advies en geen vereiste. Je kunt zelf mest mengen naar verhouding. Lees ook: Wat is NPK mest?
Gerst bloei en bestuiven
Wanneer bloeit gerst? Gerst bloeit doorgaans van juni tot augustus.
De bestuiving van gerst is nodig om korrels te krijgen, maar gerst wordt vrijwel volledig door de wind bestoven. Zonder de hulp van insecten, net als heel veel graansoorten en grassen. Eigenlijk is gerst dus goed zelfbestuivend, maar kruisbestuiving is hierbij wel belangrijk. Granen zoals gerst plant je daarom liever in een veld en niet bijvoorbeeld als border rondom een moestuin.
Wanneer gerst oogsten
Wanneer kan je gerst oogsten? Doorgaans doe je dit van juli tot september.
Boeren hebben er grote machines voor, maar in je hobbymoestuin moet je soms een beetje creatief zijn. Als eerste moet je alle aren van je planten snijden. Je kunt ook de hele planten lossnijden bij de grond, maar zelf doe ik dat nooit. De aren kan ik van de planten snijden zonder steeds te hoeven bukken. Overigens kweek ik zelf ook nooit erg veel graan. Dan valt het werk ook wel weer mee.
Alle resten van je planten, ook na het dorsen (lees meer bij gebruiken), kan je onderspitten. Granen zijn goede groenbemesters die je grond mooi voedzaam en luchtig maken. Je kunt de resten van je planten ook op de composthoop gooien om de compost te verrijken.
Gerst gebruiken en bewaren
Gerst wordt vaak gebruikt als veevoer maar ook in de eigen keuken kom je gerst vaak tegen. Zo wordt het onder andere verwerkt tot meel voor in bakproducten. Geplet kom je gerst vaak tegen in muesli. Soms wordt het in smoothies gedaan of wordt er onder andere pap van gemaakt. Gerstepap is een zeer oud en bekend recept.
Maar waarvan gerst tegenwoordig misschien het meest bekend is, is als ingrediënt voor bier. Gerst wordt door de hedendaagse bierbrouwer gebruikt. Het zetmeel wordt omgezet in suikers. Gerst is door de intense smaak populair geworden om hiervoor te gebruiken, maar ook omdat dit makkelijk te bewerken is en een hoog zetmeelgehalte heeft.
Naast het gebruik in bier wordt gerst, in de vorm van mout (gerstemout) ook voor whisky gebruikt.
Vóór je gerst kunt gebruiken moet je de graan eerst dorsen. Dorsen dat is het verwijderen van de korrels uit de aren. De aren kunnen bij de compost, of als groenbemester worden ondergespit. Je kunt de plantenresten zelfs als stro gebruiken voor een aardbeienbed om aardbeitjes te kweken.
Graan dorsen klinkt als veel werk maar is eigenlijk ontzettend makkelijk. Natuurlijk hoef je de korrels niet met de hand uit de aren te drukken, dat zou onmogelijk veel werk zijn. Door op het juiste moment te oogsten en de aren nog even te laten drogen, kan je het volgende trucje gebruiken. Zo haal je de korrels van gerst heel makkelijk zelf uit de aren, gewoon thuis:
In de video zie je hoe we graan dorsen en verwerken tot meel. Inmiddels gebruiken we daar kleine keukenapparaten voor, maar zo kan je het dus zelf thuis doen. Voor deze video gebruikte ik de zelf gekweekte rogge, uit m'n eigen moestuintje. Dit kan in principe met elke graansoort worden gedaan.
Gerst houdbaarheid
Gedroogd, geplet of verwerkt tot meel blijft gerst nog minimaal één jaar goed. Zo lang het in een gesloten potje of bakje bewaard blijft, kan er weinig mee gebeuren. Belangrijk is dan wel dat gerst vóór het conserveren goed wordt gedroogd. Direct na de oogst kan je de planten ondersteboven ophangen of de korrels los laten drogen.
Gerst ziektes en plagen
Gerst kan gevoelig zijn voor diverse ziektes en plagen. In de landbouw worden daarom diverse, resistente rassen gebruikt. Gerst kan onder andere last krijgen van het bekende meeldauw (echte meeldauw). Ook stuifbrand, de bladvlekkenziekte en het gerstevergelingsvirus kunnen voorkomen. Het beste is om goed resistente, erkende rassen te kiezen en je planten natuurlijk altijd op de juiste manier te verzorgen.
